พระราชปัจฉิมวาจา พระจอมเกล้าฯ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นปราชญ์ผู้รอบรู้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้ง ทั้งนี้เนื่องจากได้ทรงผนวชอยู่ถึง 27 พรรษา ก่อนที่จะสวรรคต พระองค์ได้มีพระราชปัจฉิมวาจา เป็นภาษาบาลีว่า

นตฺเถตํ โลกสฺมิย

อุปาทิยมานํ อนววชฺชํ อสฺส

แปลว่า

การยึดถือมั่นอันใดไว้

จะพึงเป็นข้อหาโทษมิได้

อันนั้นไม่มีเลยในโลก

มีผู้แปลเป็นภาษาอังกฤษไว้ว่า

Nowhere in the world

could blamelessness for temporal

attachment be conceived.

จากพระราชปัจฉิมวาจาดังกล่าว ทำให้นึกถึง ธรรมะที่พระอาจารย์พุทธทาสสอนไว้เสมอ คือ

"สัพเพ ธัมมานาลัง อภินิเวสายะ

สรรพสิ่งทั้งปวง ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น"

ซึ่งท่านบอกว่านี่คือหัวใจของคำสอนของพระพุทธศาสนา